محاربه و افساد فی الارض در قانون

قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 درباره جرم انگاری افساد فی الارض در ماده 286 چنین آورده است:
«هرکس به طور گسترده، مرتکب جنایت علیه تمامیت جسمانی افراد، جرائم علیه امنیت داخلی یا خارجی کشور، نشر اکاذیب، اخلال در نظام اقتصادی کشور، احراق و تخریب، پخش مواد سمی و میکروبی و خطرناک یا دایر کردن مراکز فساد و فحشا یا معاونت در آنها گردد به گونه ای که موجب اخلال شدید در نظم عمومی کشور، ناامنی یا ورود خسارت عمده به تمامیت جسمانی افراد یا اموال عمومی و خصوصی، یا سبب اشاعه فساد یا فحشا در حد وسیع گردد مفسد فی الارض محسوب و به اعدام محکوم میشود.»
محاربه و افساد فی الارض در قانون
در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 درباره جرم انگاری و مجازات محاربه در ماده 279 به بعد چنین آورده است:
ماده ۲۷۹- محاربه عبارت از کشیدن سلاح به قصد جان، مال یا ناموس مردم یا ارعاب آنها است، به نحوی که موجب ناامنی در محیط گردد. هرگاه کسی با انگیزه شخصی به سوی یک یا چند شخص خاص سلاح بکشد و عمل او جنبه عمومی نداشته باشد و نیز کسی که به روی مردم سلاح بکشد، ولی در اثر ناتوانی موجب سلب امنیت نشود، محارب محسوب نمیشود.
ماده ۲۸۰- فرد یا گروهی که برای دفاع و مقابله با محاربان، دست به اسلحه ببرد محارب نیست.
ماده ۲۸۱- راهزنان، سارقان و قاچاقچیانی که دست به سلاح ببرند و موجب سلب امنیت مردم و راهها شوند محاربند.
ماده ۲۸۲- حد محاربه یکی از چهار مجازاتش اعدام است.
قانون مجازات اسلامی در ابواب زیر به افساد فی الارض اشاره میکند:
1 – قانون مبارزه با مواد مخدر
2 – قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری
3 – قانون اخلال گران اقتصادی
4 – قانون مجازات جرائم نیروهای مسلح
5 – قانون مجازات عبور دهندگان از مرزها
6 – قانون تشدید مجازات جاعلان اسکناس
7 – قانون تشدید مجازات محتکران و گرانفروشان
8 – قانون مجازات فعالیت کنندگان در امور سمعی بصری
9 – قانون مبارزه با قاچاق انسان
محاربه و افساد فی الارض در قانون
شرایط تحقق جرم محاربه
علاوه بر کشیدن سلاح، قصد خاصِ تعرض به جان، مال یا ناموس مردم، برای تحقق این جرم ضرورت دارد؛ کسی را که مثلا از ترس دیگران شلیک هوایی میکند، نمیتوان محارب دانست.
اما اگر قصد اولیهی فردی سرقت باشد و به این منظور سلاح بکشد ولی بداند که عمل او موجب سلب امنیت مردم میشود، محارب محسوب خواهد شد؛ بهعبارت دیگر، قصد تبعی او و آگاهیاش به اینکه این عمل در هر صورت امنیت عمومی مردم را سلب میکند، سبب خواهد شد که وی را نیز محارب بهشمار آورد.
مجازات محارب چیست؟
بهموجب مادهی ۲۸۲ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲، مجازات محاربه عبارت است از: اعدام، صلب، قطع دست راست و پای چپ و نفی بلد. نفی بلد بهمعنای تبعید است و صلب نیز همان بهصلیبکشیدن است نمیدهند. انتخاب اینکه کدامیک از این مجازاتها متناسب با جرم ارتکابی محارب است، برعهدهی قاضی است.
افساد فیالارض و تفاوت آن با محاربه
قانونگذار در مادهی ۲۸۶ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲، جرم افساد فیالارض را بیان کرده و میگوید:
“هرکس بهطور گسترده، مرتکب جنایت علیه تمامیت جسمانی افراد، جرائم علیه امنیت داخلی یا خارجی کشور، نشر اکاذیب، اخلال در نظام اقتصادی کشور، احراق و تخریب، پخش مواد سمی، میکروبی و خطرناک یا دایرکردن مراکز فساد و فحشا یا معاونت در آنها گردد بهگونهای که موجب اخلال شدید در نظم عمومی کشور، ناامنی یا ورود خسارت عمده به تمامیت جسمانی افراد یا اموال عمومی و خصوصی، یا سبب اشاعهی فساد یا فحشا در حد وسیع شود، مفسد فیالارض بهشمار رفته و به مجازات اعدام محکوم میشود”.
مفهوم مادهی ۲۸۶ بسیار گسترده است و رفتارهای مجرمانهی بسیاری را دربرمیگیرد. ویژگی مهم این جرم، گستردگی رفتار مجرمانه و نتایج حاصل از آن است.
هرکدام از رفتارهای ذکرشده در این ماده اگر ویژگی گستردگی را نداشته باشند، خود جرم مستقلی بهشمار میروند و در قوانین گوناگون دارای مجازات ویژهی خود هستند.
برای نمونه، به جرمِ دایرکردن مراکز فساد و فحشا، در مادهی ۶۳۹ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات اشاره شده است؛ اما هنگامیکه این جرم در ابعادی گسترده رخ میدهد و قربانیان بسیاری را دربرمیگیرد، افساد فیالارض بهشمار میرود و مجازات سنگین اعدام را در پی دارد.
بهعبارت دیگر، جرم افساد فیالارض مجموعهای از جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی، جرایم علیه اموال و نیز جرایم علیه عفت و اخلاق عمومی را که بهطور گسترده رخ دادهاند و دارای نتایجی وسیع هستند، در برمیگیرد.