کی دیگر از مجازات هایی که در قانون مجازات اسلامی بیان گردیده است مجازاتهای تبعی می باشند
که به موجب ماده ۲۵ قانون مجازات اسلامی از این قرار است،” محکومیت قطعی کیفری در جرایم عمدی پس از اجرای حکم یا شمول مرور زمان در مدت زمان مقرر در این ماده محکوم را از حقوق اجتماعی به عنوان مجازات تبعی محروم می کند:
الف- هفت سال، در محکومیت به مجازاتهای سالب حیات و حبس ابد از تاریخ توقف اجرای حکم اصلی.
ب- سه سال، در محکومیت به قطع عضو و قصاص عضو در صورتی که دیه جنایت وارد شده بیش از نصف دیه مجنی علیه باشد، نفی بلد و حبس تا درجه ۴.
پ- دوسال، در محکومیت به شلاق حدی، قصاص عضو در صورتی که دیه جنایت وارد شده نصف دیه مجنی علیه یا کمتر از آن باشد و حبس درجه ۵. …”
مجازات هایی که در این ماده ذکر کردید ازجمله مجازاتهای تبعی محسوب می شوند به این معنا که این مجازات ها برخی از جرایم خاص سنجاق شده‌اند و دادگاه ملزم است در صورتی که مجازات شخص از جمله مجازات‌هایی باشد که بر اساس قانون دارای مجازات تبعی میباشد شخص محکوم را علاوه بر مجازات اصلی به مجازات تبعی نیز محکوم کند.
همان طور که در ماده نیز تصریح شده است مجازاتهای تبعی فقط در جرایم عمدی قابل اعمال است بنابراین کسی که مرتکب یک جرم غیر عمدی گردیده است هیچ گاه دارای مجازات تبعی نخواهد بود در حالی که ممکن است در جرایم غیر عمدی قاضی شخص را به مجازات تکمیلی محکوم نماید.
مبدا شروع مجازاتهای تبعی بعد از اجرای حکم یا شمول مرور زمان خواهد بود بنابراین زمان صدور حکم بدوی مجازاتهای تبعی محسوب نشده است با این حال به نظر می‌رسد با توجه به تبصره ۳ این ماده در موارد مذکور در ماده در زمان اجرای حکم نیز محکوم از حقوق اجتماعی محروم می گردد. تبصره ۳ ماده ۲۴ قانون مجازات اسلامی به این شرح است:” در عفو و آزادی مشروط اثر تبعی محکومیت پس از گذشت مدت های فوق از زمان عفو یا اتمام مدت آزادی مشروط رفع می شود محکوم در مدت زمان آزادی مشروط و همچنین در زمان اجرای حکم نیز از حقوق اجتماعی محروم می گردد”. منظور از عفو در تبصره این ماده عفو خاص یا همان عفو رهبری می باشد که لحظه شروع مجازات تبعی لحظه اعطای عفو تلقی می گردد لذا عفو نیز نمی تواند مجازات تبعی را ساقط نماید. در خصوص مجازات تبعی در آزادی مشروط نیز باید توجه نمود که اولاً شخص در طول مدت حبس و همچنین در مدت آزادی مشروط از حقوق اجتماعی محروم می باشد ثانیه زمانی که مدت آزادی مشروط تمام می شود زمان شروع مجازات تبعی یعنی به تناسب مورد آن سه سال یا دو سال از لحظه خاتمه آزادی مشروط خواهد بود.
خصوصیات مجازاتهای تبعی
مجازاتهای تبعی اثر قهری مترتب بر محکومیت کیفری میباشند یعنی جنبه الزامی دارند و شخصی که مرتکب جرایم تصریحی در ماده ۲۴ شده باشد به صورت الزامی دارای مجازاتتبعی نیز خواهد بود. در جرایم قابل گذشت زمانی که شاکی گذشت می نماید مجازاتتبعی نیز از بین خواهد رفت و دیگر مجازات تبعی برای شخص اجرا نمی گردد این مورد تنها موردی است که مجازات تبعی اجرا نخواهد شد و می‌توان آن را استثنایی بر قهری بودن مجازات تبعی دانست.
مجازاتهای تبعی هیچگاه در حکم قید نمی گردند.
مبدا شروع مجازاتهایتبعی در صورتیکه اجرای مجازات اصلی خاتمه یافته باشد پس از خاتمه یافتن مجازات اصلی شروع خواهد شد و در صورتی که مجازات اصلی مشمول مرور زمان گردد زمان شروع مجازات تبعی لحظه شمول مرور زمان است، در خصوص مبدا های مجازاتتبعی با یک استثنا مواجه خواهیم بود و آن نیز در خصوص مجازات های سلب حیات و حبس ابد می باشد که زمان شروع مجازاتهای تبعی در چنین جرایمی از لحظه توقف اجراء است.
یکی دیگر از ویژگی‌های مجازاتهای تبعی این است که علاوه بر برخی مجازاتهای حدی و قصاصی که در قانون تصریح گردیده است برخی از مجازاتهای تعزیری نیز دارای مجازاتهای تبعی می باشند. در این رابطه نکته‌ای که باید به آن اشاره نمود این است که صرفاً مجازاتهای تعزیری دارای مجازات تبعی می باشند که مجازات آنها حبس تعزیری باشد نه سایر مجازاتهای تعزیری. چرا که به موجب بند “ب” ماده ۲۴ حبس تعزیری تا درجه ۴ و بند “پ” ماده ۲۴ حبش تعزیری درجه ۵ را مشمول مجازات تبعی هستند. بنابراین در یک تقسیم بندی کلی می‌توان گفت که با توجه به ماده برای جرایم با این مجازات‌ها مجازات تبعی پیش‌بینی شده است: مجازات سلب حیات، حبس ابد، قطع عضو و قصاص عضو، نفی بلد، حبس درجه یک تا پنج و شلاق حدی.
مدت زمان مجازاتهای تبعی حسب مورد ممکن است دو سال سه سال و یا هفت سال باشد.
شخصی که به مجازاتهای تبعی محکوم می گردد دارای سابقه موثر کیفری دانسته شده است سابقه موثر کیفری یعنی اینکه محکومیت وی در سجل کیفری او و همچنین در گواهی های صادره قید می گردند.
در صورتی که جرایم نامبرده توسط اطفال ارتکاب یابد فاقد آثار کیفری خواهد بود یعنی برای اطفال سابقه کیفری موثر محسوب نمی گردد.
مقایسه محکومیت تبعی با محکومیت تکمیلی
مجازات تکمیلی بر خلاف مجازاتتبعی حتماً و الزاماً باید در حکم قید گردد ولی مجازات تبعی در حکم نمی شود.
مدت مجازات تکمیلی نهایتاً تا دو سال میباشد یعنی مدت زمانی که شخص ممکن است به مجازات تکمیلی محکوم گردد دو سال و یا کمتر از ۲ سال می باشد این در حالی است که مدت مجازات تبعی حسب مورد ممکن است ۷ سال یا ۳ سال و یا ۲ سال باشد. به این صورت که مواقعی که مجازات شخص از جمله مجازاتهای سالب حیات و حبس ابد می باشد مدت زمان مجازات تبعی هفت سال پیش بینی شده است و در صورتی که محکومیت شخص به قطع عضو یا قصاص عضو در صورتی که دیه جنایت وارد شده بیش از نصف دیه مجنی علیه باشد و یا محکومیت به نفع بلد و حبس تعزیری تا درجه۴ باشد، مدت زمان مجازات تبعی ۳ سال و در خصوص محکومیت به شلاق حدی و قصاص عضو در صورتی که دیه جنایت وارد شده نصف دیه مجنی علیه یا کمتر باشد و محکومیت به حبس تعزیری درجه پنج، مدت زمان مجازات تبعی ۲ سال قید شده است.
مجازات تکمیلی در خصوص جرایم حدی و قصاص و تعزیرات ۱ تا ۶ اعمال می گردد در حالی که مجازات تبعی در خصوص مجازات سلب حیات، حبس ابد، قطع عضو و قصاص عضو، نفی بلد، حبس درجه ۱ تا ۵ و شلاق حدی میباشد.
مجازات های تکمیلی به صورت اختیاری می باشند در حالیکه مجازاتهای تبعی الزامی هستند و در صورتی که شخص مرتکب جرایمی گردد که دارای مجازات تبعی میباشند حتماً این نوع مجازات بر روی اعمال خواهد شد.
انواع مجازاتهای تبعی
زمانی که شخصی به مجازاتتبعی محکوم می‌گردد این به این معنی است که در زمان‌های مقرر شده و از حقوق اجتماعی محروم میباشد و محکومیت به مجازاتهای تبعی به معنی محرومیت از حقوق اجتماعی می باشد حال محرومیت از حقوق اجتماعی به موجب ماده ۲۶ قانون مجازات اسلامی شامل موارد زیر می باشد:
حق داوطلب شدن در انتخابات ریاست جمهوری و مجلس خبرگان رهبری، مجلس شورای اسلامی و شوراهای اسلامی شهر و روستا به صورت دائمی از شخص سلب می گردد.
همچنین شخصی که دارای سابقه محکومیت موثر کیفری میباشد یا به عبارت دیگر محکومیت مجازات تبعی را داشته باشد، به صورت دائمی و همیشگی نمیتواند به عضویت شورای نگهبان، مجمع تشخیص مصلحت نظام یا هیئت دولت و تصدی معاونت رئیس‌جمهور منتصب گردد.
همچنین شخص به صورت دائمی از تصدی ریاست قوه قضاییه، دادستانی کل کشور، ریاست دیوان عالی کشور و ریاست دیوان عدالت اداری محروم می باشد.
در مدت های مقرر در مجازاتتبعی که فوقا به آن اشاره کردیم، شخص از حق انتخاب شدن یا عضویت در انجمن ها شوراها احزاب و جمعیت‌ها به موجب قانون یا با رای مردم، عضویت در هیئت های منصفه و امنا و شوراهای حل اختلاف، اشتغال به عنوان مدیر مسئول یا سردبیران رسانه های گروهی و جمعی یا اشتغال در کلیه دستگاه‌های حکومتی اعم از قوای سه گانه و سازمان‌ها و شرکت‌های وابسته به آن ها، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، نیروهای مسلح و سایر نهادهای تحت نظر رهبری، شهرداری ها و موسسات مامور به خدمات عمومی و دستگاه‌های مستلزم تصریح یا ذکر نام برای شمول آنها بر قانون، اشتغال به عنوان وکیل دادگستری و تصدی دفاتر ثبت اسناد رسمی و ازدواج و طلاق و دفتریاری، انتخاب شدن به سمت قیم، امین، متولی، ناظر یا متصدی موقوفات عام، انتخاب شدن به سمت داوری یا کارشناسی در مراجع رسمی، استفاده از نشان های دولتی و عناوین افتخاری تاسیس اداره یا عضویت در هیئت مدیره شرکت های دولتی،تعاونی و خصوصی یا ثبت نام تجارتی یا موسسه آموزشی پژوهشی فرهنگی و علمی محروم می باشد.
همانطور که اشاره کردیم شخص محکوم به مجازاتهای تبعی دارای سابقه موثر کیفری می باشد و در مدت محکومیت در خصوص سه مورد اول، محرومیت وی دائمی میباشد یعنی حتی پس از سپری شدن ۷ یا ۳ و یا ۲ سال مدت محکومیت مجازات تبعی، او تا آخر عمر از آنها محروم میباشد ولی محرومیت های ذکر شده در مورد چهارم صرفاً در مدت زمان محکومیت تبعی شخص می باشد و پس از سپری شدن این مدت زمان، می تواند اعاده حیثیت نماید و پس از اعاده حیثیت آثار تبعی محکومیت وی زایل خواهد گردید.
لینک کوتاه مطلب : https://www.vakilraygan.ir/?p=266
